Ktitor pravoslavnog hrama ima pravo da bude oslikan na freskama. Društvo svetaca privilegija je retkih ličnosti koji u potpunosti finansiraju ili u velikoj meri pomognu izgradnju bogomolje. danas je sasvim prirodno na freskama videti kralja Milutina, cara Dušana ili despota Stefana, iako se zaboravlja da su svi bili savremenici izgradnje i oslikavanja svojih zadužbina.
Pitanje likova savremenih ličnosti na freskama prethodnih dana bilo je u središtu pažnje javnosti u Crnoj Gori koja se silno zabavljala otkrivanjem poznatih lica na freskopisu novosagrađenog hrama Hristovog vaskrsenja u Podgorici. U društvu svetitelja pouzdano su “identifikovani” mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije, vaseljenski patrijarh Vartolomej, pokojni srpski patrijarh Pavle i ruski Aleksej Drugi, pa čak i Josip Broz Tito, Marko Miljanov…
Najviše dilema i kontroverzi, međutim, izazvao je lik koji podseća na aktuelnog premijera Crne Gore Mila Đukanovića, koji je predstavljen u društvu velikana svoga doba. Ništa manje pažnje nije izazvao ni obraz prvog čoveka crnogorskog parlamenta Ranka Krivokapića, koga su mnogi prepoznali u društvu đavola, ali i tvoraca komunizma Marksa i Engelsa.
Nabrojane ličnosti našeg doba, međutim, sigurno nisu jedine koje su se za života našle na zidovima pravoslavnih hramova. Vođeni drevnom tradicijom, freskopisci su prethodnih godina oslikavali i likove vladara, političara pa čak i biznismena koji su pomagali izgradnju crkava.
Veliku pažnju javnosti pre nekoliko godina izazvali su poznati jagodinski biznismeni Miodrag Nikolić i Radoslav Milenković, koji su osvanuli na freskama u seoskim crkvama u Rakitovu i Majuru, čiji su ktitori. Nikolić je oslikan kako Svetom Luki daruje hram u Rakitovu, a Milenkovića za ruku drži Sveti Roman i vodi ga ka Hristu.
Istim putem dospeo je na zid crkve u selu Kotraža, nadomak Guče, poznati čačanski biznismen Milenko Kostić, zvani Kole, vlasnik firme “Auto Čačak”, koji je zajedno sa porodicom prikazan u društvu njegovog svetitelja zaštitinika Svetog Nikole.
Freske biznismena, političara i uopšte javnih ličnosti redovno nailaze na oprečne komentare u javnosti. U njima mnogi vide neukus i estradnu religioznost, dok drugima ne smeta da oni koji su dali pare dobiju i mesto koje im pripada – u društvu svetitelja. Često se pritom zaboravlja da se slikanju ktitora rame uz rame sa svecima i mučenicima Crkva – ne protivi. U SPC kažu da je, iako danas izgleda neobično, freskopisanje ktitora ukorenjeno u crkvenom graditeljstvu. To je bila vekovna praksa, a darodavac ima pravo da bira da li će njegov lik biti oslikan ili ne.
- Oslikavanje ktitorovog lika ne predstavlja nikakvo čudo u tradiciji crkvenog graditeljstva – objašnjava za “Novosti” istoričar umetnosti Aleksandar Živković. – Isti postupak primenjuje se od najranijih vekova hrišćanstva. Svoje mesto uglavnom imaju u takozvanim ktitorskim kompozicijama, obično na mestima koja natkriljuju crkvene portale. Finansijeri i ličnosti zaslužne za izgradnju crkve najčešće se predstavljaju kako Gospodu, ili nekom svetitelju, predaju maketu izgrađene crkve.
Po likovima živih ljudi na freskama među prvima je pažnju skrenula Crkva svetog kneza Lazara u Mataruškoj Banji. Njen enterijer ukrasili su i likovi tada živih episkopa, žičkog Stefana i arhimandrita Gerasima, ali i mati Jelene, tadašnje i sadašnje žičke igumanije. U Duhovnom centru “Sveti vladika Nikolaj Velimirović” u Kraljevu nalazi se freska o zaveštanju vladike, znamenitim ljudima i trenucima iz istorije, pa i o Karađorđu i Milošu. Vođe srpskih ustanaka, međutim, prikazani su – izmireni.
Paraklis krasi i freska na kojoj vladika Nikolaj Velimirović predvodi plejadu Srba – Karađorđa, kraljeve Petra i Aleksandra, vojvode Stepanovića i Mišića, Pupina, Teslu… Svi su oni okrenuti fresci Hristovog vaznesenja, osim Tesle koji je okrenut leđima jer je, prema tumačenju tvoraca ovog prikaza, izveo – samokastraciju.
Da i novija istorija ima mesto na freskama svedoči i primer iz manastira Podostrog u Mainama iznad Budve. U ovoj svetinji prikazan je Josip Broz u maršalskoj uniformi, kako ga odvlači demon u vatru pakla. U beogradskom naselju Medaković izgrađena je crkva na čijem svodu dostojanstveno stoji – đeneral Draža Mihailović. On je sastavni deo scene “Nebeska Srbija”, gde mu društvo pravi plejada znamenitih Srba – od Jovana Vladimira do Desanke Maksimović.
UMETNICI NA ZIDOVIMA
U freskopisu podgoričkog hrama Hristovog vaskrsenja pored ličnosti iz sveta religije i politike svoje mesto su zauzeli i narodu manje zanimljivi – arhitekta ove svetinje Predrag Ristić, poznatiji kao Peđa Isus, protomajstor Momčilo Stanojević, vajar Ratko Vulanović… Oni su deo zajedničke scene u kojoj po uzoru na srednjovekovnu praksu mitropolit Amfilohije Isusu Hristu predaje maketu hrama.
(Novosti)