Nedavno smo bili svedoci kada je deo hrvatske javnosti knjigu profesorke Zlate Bojović “Istorija dubrovačke književnosti” protumačio kao “iredentistički, imperijalistički pokušaj uzimanja ne samo tuđe baštine, već i tuđe teritorije”. Ovakve burne, često i paranoične reakcije naših komšija ne iznenađuju dobre poznavaoce njihovih prilika. Ono što iznenađuje je izostanak reakcija s ove stranu Save i Dunava na mnogobrojna hrvatska svojatanja naše baštine, naših književnika, naših naučnika.
Istoričar književnosti, novinar, dugogodišnji predsednik Hrvatskog PEN-a Slobodan Prosperov Novak, koji je knjigu dr Zlate Bojović označio kao smešnu i vrlo opasnu, povodom izlaska izabranih dela Ive Andrića je rekao:
- Za nekoga ko ovde živi on može biti samo hrvatski pisac i dokaz toga da je moguće da jedan hrvatski pisac piše na srpskom.
Za hrvatsku javnost nema nedoumice, Milutin Milanković je hrvatski naučnik. Na pomen Nikole Tesle nikada nisu imali dilemu. Genije iz Gospića je hrvatski naučnik. “Noć muzeja”, koja se krajem januara, organizuje u gotovo celoj Evropi, u Hrvatskoj je bila posvećena “izumima i otkrićima” Nikole Tesle. U Srbiji na ove i slične hrvatske egzibicije, tipa “uzmi šta ti se svidi”, nema reakcije. Iz priče koja sledi, i koja je uglavnom nepoznata, možemo da se suočimo sa istim postupkom koji vrlo pedantno sprovode u našem komšiluku.
KRUŠKICA
Mnogi znatiželjnici bili bi vrlo začuđeni kada bi pažljivim listanjem hronologije Rima i Vatikana otkrili neke manje poznate detalje iz njihove istorije. Večni grad je u I veku pre Hrista imao više od milion stanovnika, a posle pada Zapadnog rimskog carstva i mnogobrojnih pljačkaških pohoda, šest stotina godina kasnije, jedva 1.000 žitelja. Od megalopolisa spao je na “ostatke ostataka” gde je šačica ljudi živela u ruševinama nekadašnje prestonice sveta. Rim je i u dolazećoj eri životario. Tako je početkom XV veka imao oko 15.000 stanovnika. Venecija je u to vreme imala 170.000, London 185.000, a Pariz 300.000 stanovnika. Ali ono što će posebno iznenaditi znatiželjnike jeste podatak da će Rim u XVI veku, za samo pet godina, povećati broj žitelja sa 18.000 na 100.000. Posebno čuđenje izaziva podatak da je ličnost koja je probudila Rim iz vekovne uspavanosti bio čovek poreklom iz Boke Kotorske – papa Sikst V. Ustaljeno mišljenje da je prvi papa Sloven bio Poljak Karol Vojtila, Jovan Pavle II, našlo se na ozbiljnom istorijskom ispitu. I ovde počinje priča o jednom velikom papi naših korena i segment istorije koji je za mnoge skriven ali i neskriven pokušaj da se u Zagrebu proglasi Hrvatom.
Ko je bio Sikst V i šta se zna o njegovom poreklu? Postoji nekoliko teorija o njegovom poreklu koje se zasnivaju na istorijskim izvorima: svedočenjima barskog nadbiskupa i primata srpskog Andrije Zmajevića, u njegovom čuvenom delu “Ljetopis crkovni” (Obod Cetinje, 1996, tom 2. str. 490-491), kao i na dokumentima iz Vatikanskog arhiva. Ove teorije razlikuju se samo u nekoliko de talja – da li se otac budućeg pape u zavičaju prezivao Papić ili Šašić i da li je njegova porodica pripadala širem bratstvu Svilanovića. Pre ustoličenja, papa Sikst zvao se Feliće Pereti. Prezime Pereti uzeo je Sikstov otac, po tadašnjim običajima da se familijarno ime daje prema mestu rođenja. Pošto je svet ugledao u selu Bjelskoj Kruševici u Boki Kotorskoj, preveo je ime zavičajnog mesta na italijanski – kruškica se na ovom jeziku kaže pereta – i tako ozvaničio porodično ime.
SREĆKO
Kako se papin otac našao u Italiji? Krajem XV veka u zaleđe Boke stiže turska armada, pa se Sikstov otac sklanja u franjevački samostan u Kotoru, odakle ga jedan italijanski redovnik odvodi, pod okriljem papske države, u izbeglištvo. Nastanio se u mestu Grotamare, oženio Italijankom Marijanom, a 13. decembra 1521. rođen je njihov četvrti sin, koji je nazvan Srećko (italijanski Feliće). Siromašna porodica s mnogo dece nije mogla da prehrani sva gladna usta, pa je Srećkov ujak, franjevac Salvatore, odveo četrnaestogodišnjeg Felićea u franjevački samostan u Montaltu, gde je i zaređen.
Pola veka kasnije, nakon smrti pape Grgura XIII, 24. aprila 1585. izabran je za papu. Umro je u Rimu, 24. avgusta 1590. godine. Andrija Zmajević, koji je živeo nešto docnije (Perast 1624 – Paštrovići 1694), u svojoj hronici svedoči da papa Sikst Peti potiče “od oca iz Kruševica, sela u Boci od Kotora, nedaleko od Perasta, našega mjesta, gdje i današnji dan Papića kuća zove se, otuda u njoj ljudi njemu prilični… “ i da su od pravoslavnog bratstva Svilanovića, koji slave Svetog Nikolu. Zmajevići su poreklom s Njeguša, a dolazak svojih predaka u Boku, u Perast, povezivali su s odlaskom poslednjih Crnojevića iz Crne Gore.
Postoje dokumenti koji potvrđuju da je papin otac živeo u Montaltu, gde je došao iz Boke Kotorske, iz sela Bjelska Kruševica, i da nikad nije naučio italijanski jezik. Najvažniji među njima jeste mišljenje vrhovnog vatikanskog pravnog organa, Papinskog suda, iz 1655. godine. Problem je nastao zato što je Sikst V, pre izbora za papu, 15 godina bio kardinal – titular Zavoda Svetog Jeronima u Rimu, jedine neitalijanske bogomolje, i tada doneo propis da članovi mogu biti isključivo pripadnici južnoslovenskog stanovništva, nastanjeni s rimske strane Jadranskog mora, i da, uz to, moraju znati maternji jezik. Kako su i pripadnici iz balkanskih slovenskih pokrajina želeli da postanu članovi svetojeronimskog zavoda, sud je trebalo da ustanovi teritoriju s koje se može postati njegov član. Utvrđeno je da tu teritoriju čine Dalmacija, Istra, Kotor, Hrvatska, Bosna i Slavonija. Predstavnik suda dao je i dopunsko tumačenje:
- Svima je veoma poznato da se u Apuliji, Abruzu, Kalabriji, Markhama i drugde, nalaze mnoge naseobine Južnih Slovena, među kojima se (ljudi) ne služe drugim jezikom doli srpskim, kao što je bio slučaj s ocem Siksta V jer je bio Sloven (sit eze! Nupkiz): on je došao živeti u Grotamareu, blizu Jadranskog mora, tu se oženio i rodio mu se spomenuti Sikst – navedeno je tada u sudu.
Tako je Vrhovni papinski sud utvrdio da je Sikstov otac bio slovenske krvi, govorio srpskim jezikom i da nije znao italijanski.
DOKUMENTI
Priča o papi Sikstu V ne bi bila potpuna ako se ne objasni kako ga svojataju, po običaju, i naše komšije Hrvati. Za njih je “Feliće Pereti bio sin jednostavnih zemljoradnika iz krajeva s južnog ruba hrvatskog etničkog prostora”.
- Vjerovatno je iz Kruščice u Boki Kotorskoj. Otac, Hrvat, mu se preselio u Italiju gdje se oženio njegovom majkom koja je bila Talijanka – ukazuju Hrvati.
Na tribini Hrvatske akademije znanosti i umjetnosti “Kupola Svetoga Petra u Rimu” teolog i književnik Ivan Golub rekao je kako je graditelj te crkve, papa Siksto V, bio “hrvatskoga podrijetla”.
- U tajnom vatikanskom arhivu pronašao sam dokumente koji svjedoče o hrvatskom podrijetlu pape Siksta V – rekao je akademik Golub, pojasnivši da je “papin otac s hrvatske obale Jadrana otišao u Italiju, te se ondje oženio Talijankom i s njom dobio sina Felićea Peretija – tvrdio je Golub.
Mogli bi se navesti još neki primeri sa sličnim tvrdnjama. Ali jedna činjenica je neoboriva – u Boki Kotorskoj i njenom zaleđu ne postoji nijedno selo koje se zove Kruščica. A u pisanim istorijskim tragovima nema dokumenta koji bi osporio svedočenje Andrije Zmajevića.
U prilog autentičnosti i ozbiljnosti njegovih zapisa najbolje govori činjenica da je papa Klement X, 23. februara 1671. godine, Zmajeviću poverio ne samo stolicu barskog nadbiskupa, već i počasnu i prestižnu titulu arhiepiskopa primasa Kraljevstva Srbije. Zmajević je stolovao u Budvi, jer je Bar tada bio pod osmanskom upravom.Pontifikat Siksta V trajao je pet godina. Imao je jasnu viziju obnove Rima. Čim je preuzeo Svetu stolicu formirao je Vatikansku biblioteku, dao nalog arhitekti Domeniku Fontani da počne presvođenje kupole bazilike Svetog Petra, izgradnju novih palata, popločao 121 ulicu, izgradio oko 10.000 metara novih ulica… Obnovom ili dogradnjom antičkih vodovoda u dužini od tridesetak kilometara snabdeo je Rim vodom i podigao 27 javnih fontana. Obnovio je i oko 120 crkava. Po onome što je ostalo iza njega, Sikst V može se smatrati utemeljivačem moderne koncepcije evropskog grada. U svakom slučaju, Sikst V, bio naš ili ne, kratko je ali slavno papovao.
SIMBOL ZAVIČAJA
Papa Sikst V, svetovnog imena Feliće Pereti, stolovao je od 1585. do 1590. godine. Pripadao je redu franjevaca. Bio je poznat kao državnik velikog autoriteta. Posvetio se odbrani vere, obnovi Crkve i povećanju ugleda Svete stolice i papske države. A 1588. godine ekskomunicirao je iz Katoličke crkve englesku kraljicu Elizabetu I. Rodio se u Grotamaru, primorskom mestu kod Ankone. Školovao se u Fermu, Ferari, Bolonji, Riminiju i Sijeni. U Fermu je doktorirao teologiju. Obavljao je dužnost glavnog vikara konventualaca, bio biskup Sv. Agate di Goti u Kampaniji, a potom kardinal. Kada je postao papa, na njegovom grbu bio je lav koji u šapi drži grančicu s tri kruške, simbol zavičaja njegovog oca. Legenda kaže da su i u njegovom grobu, uoči sahrane, zasijale tri zlatne kruške.
VASILIJE OSTROŠKI
Andrija Zmajević održavao je prijateljske veze s najistaknutijim srpskim prvacima svog doba, hercegovačkim mitropolitom Vasilijem Jovanovićem (Sveti Vasilije Ostroški) i patrijarhom Arsenijem III Čarnojevićem. O njemu je pisao da je “po starini zemljak naš, drag prijatelj”. Naučio je crkvenoslovenski jezik i ćirilicu, jer se njom “služi čitava naša nacija”. 0 sebi je govorio da je “vatreni katolik i vatreni Srbin”.
(Večernje novosti)