Milan Tomić, „jedan od mnogih koji je samo hteo da bude domaćin, gleda svoja posla, ali su ga vreme i prostor u kojima je živeo naterali da bude ratnik. I heroj”, navodi u opisu fotografije svog pradede nosioca Albanske spomenice i solunca njegov potomak. I dodaje: „Na slici s njim je prabaka Leposava, ništa manji heroj, samo ne od onih sa puškom u ruci.” Taj kratki zapis mogao bi u stvari da opiše i na stotine drugih požutelih portreta nevoljnih ratnika-domaćina koji su postali učesnici Prvog svetskog rata. Njihove fotografije objavljene na sajtu projekta „Album sećanja na naše pretke iz Prvog svetskog rata” slali su ponosni unuci i praunuci, kako su se mnogi od njih potpisali, želeći da svoje porodično sećanje učine vidljivim hiljadama onih koji pretražuju internet.Za istoriju mali, nevidljivi životi upleli su se u velike događaje kakav je bio i Cerska bitka, prva saveznička pobeda u Prvom svetskom ratu. Nakon Cerske bitke general Stepa Stepanović, koji se smatra najzaslužnijim za pobedu nad austrougarskom vojskom, unapređen je u čin vojvode. Dragić Strugarević iz Luka kod Ivanjice, posle Cerske bitke, postao je ranjenik. On je imao samo dvadeset dve godine kada je učestvovao u istorijskom boju koji je proslavio generala Stepanovića. Šest godina stariji od njega, u masi bezimenih vojnika borio se i Grujica Petrović iz Železnika. Za razliku od više od 3.000 poginulih srpskih vojnika na Ceru, doživeo je da se posle rata slika sa sveštenikom Veljkom Stoiljkovićem, a ova fotografija može se videti na pomenutom sajtu. Umro je u 66. godini.
Od Moravske divizije prvog poziva i Kombinovane divizije general Stepa Stepanović obrazovao je Cersku udarnu grupu sa ciljem napada u dolini Jadra. U bici u kojoj su obe strane pretrpele velike gubitke, naročito se proslavio Drugi pešadijski puk prvog poziva „Knjaz Mihailo”, poznatiji kao Gvozdeni puk. Na njegovom čelu bio je pukovnik Milivoje Stojanović Brka, kojem je Stanislav Binički posvetio „Marš na Drinu”, napisan ubrzo posle boja na Ceru. Sve su to dobro poznate činjenice, pukovi i ljudi nezaobilazni u priči o velikoj srpskoj pobedi. U bogatoj i burnoj istoriji Gvozdenog puka, jedinog koji je među 100 srpskih pukova mobilisanih 1912. godine zaslužio ovaj naziv, teško će na površinu isplivati ime komandira čete iz bitke na Ceru. Ali, na stranicama projekta započetog sa ciljem da od zaborava otrgne imena onih koji najčešće ostaju bezimeni, i ono se može naći – Boško (Ljubomira) Simić. Rodom iz sela Graševci, opština Brus. Iako nije završio Vojnu akademiju, od običnog redova stigao je do čina majora srpske vojske. Ratovao je u redovima srpske vojske od 1912. godine, a na početku Prvog svetskog rata sa činom potporučnika premešten je u Gvozdeni puk na dužnost komandira čete. U kratkoj biografiji kojom je posetioce sajta „Album sećanja” sa svojim pradedom upoznao njegov praunuk, navodi se i da je Boško Simić ranjen prilikom povlačenja ka Albaniji, kao i da je, između ostalog, odlikovan zlatnom medaljom za hrabrost „Miloš Obilić”.
Mnogo poznatiji pripadnik Gvozdenog puka bio je još jedan „čovek iz naroda” koji je za junaštvo i ratne zasluge dobio petnaest odlikovanja, među kojima je i visoko francusko vojno odlikovanje, medalja „Militar”. To je Blagoje Mićkov Krušić. Ratovao je u svim većim bitkama Prvog svetskog rata, od Cera, Kolubare, Kajmakčalana do Solunskog fronta. Tog „običnog” srpskog vojnika Karađorđevom zvezdom odlikovao je 1917. godine regent Aleksandar Karađorđević i to tako što je odlikovanje skinuo sa svojih grudi i stavio ga na Blagojeve. „Sva ta odlikovanja opljačkana su mu kada su ga pripadnici ’nove narodne vlasti’, avgusta 1944. godine, uz lažnu optužbu, bez suda i ikakave mogućnosti da se odbrani, likvidirali u rejonu Gornje Toponice, nedaleko od Niša”, navodi se ispod njegove fotografije na sajtu „Album sećanja”. Život i vojevanje Blagoja Krušića ušli su i u guslarsku pesmu. Ovaj borac Gvozdenog puka rehabilitovan je 2007. godine rešenjem Okružnog suda u Nišu.
Inače, kroz projekat „Album sećanja na pretke iz Prvog svetskog rata” do sada je prikupljeno više od 1.000 fotografija i drugih dokumenata, poput dopisnih karata, pisama, pasoša, vojnih knjižica, iz vremena Velikog rata, koji su dostavljali najčešće potomci učesnika ovih sudbonosnih događaja. Savez potomaka ratnika Srbije 1912–1920. godine, koji realizuje projekat sa blagoslovom patrijarha srpskog Irineja, uputio je javni poziv građanima Srbije, Srbima u regionu i dijaspori da dostavljaju fotografije i dokumenta koja će biti postavljena na sajt kako bi bilo sačuvano sećanje i na obične vojnike, ratnike, ali i one koji su kod kuće za njih strepeli. Poziv je otvoren do kraja avgusta, a kako navode rukovodioci projekta, već sada je prikupljeno mnogo neobjavljenih fotografija, rukopisa i ratnih dnevnika.
(Politika)